Wstęp
W polskim prawie spadkowym często pojawiają się dwa istotne pojęcia – darowizna i zachowek. Chociaż na pierwszy rzut oka mogą wydawać się odrębnymi kwestiami, w rzeczywistości są ze sobą ściśle powiązane choćby w kontekście spadku, co będzie istotne z punktu widzenia spadkodawcy i spadkobiercy. W niniejszym artykule wyjaśnimy, czym są darowizna i zachowek, jakie mają konsekwencje prawne oraz jak uniknąć potencjalnych problemów związanych z nimi. Dodatkowo dowiesz się czy można pozbawić spadkobierców zachowku oraz kiedy powstaje obowiązek zapłaty zachowku i czy można pozbawić się tytułu zachowku.
Co to jest darowizna?
Darowizna to forma przekazania majątku na rzecz innej osoby bez konieczności zapłaty. Jest to czynność prawna uregulowana w prawie spadkowym i wpływa na wartość spadku oraz wysokość zachowku. Darowizna za życia spadkodawcy może wpłynąć na roszczenie o zachowek przysługujące członkom rodziny. Zachowek a darowizna- jakie są wzajemne relacje między nimi.
Kluczowe cechy darowizny:
- Nieodpłatność – w przypadku darowizny obdarowany nie musi niczego w zamian oferować.
- Przedmiot darowizny- przedmiotem darowizny mogą być zarówno ruchomości, jak i nieruchomości. Dokonanie darowizny nie jest ograniczone do konkretnej kategorii rzeczy.
- Zazwyczaj wymaga formy aktu notarialnego (obowiązkowo w przypadku nieruchomości).
- Może mieć wpływ na przyszły podział majątku spadkowego.
- Dolicza się do spadku w przypadku ustalania zachowku.
Czym jest zachowek?
Zachowek to instytucja prawa spadkowego, która chroni najbliższych spadkodawcę za życia przed całkowitym pominięciem w dziedziczeniu. Co do zasady zachowek dla członków rodziny będzie przysługiwał praktycznie w każdej sytuacji. W świetle przepisów do zachowku uprawnieni są (prawa do zachowku mają):
- zstępni (dzieci, wnuki),
- małżonek,
- rodzice spadkodawcy (jeżeli byliby powołani do spadku z ustawy).
Te trzy wyżej wymienione grypy mogą ubiegać się o zachowek po śmierci spadkodawcy.
Wysokość zachowku:
- Połowa wartości tego udziału, który przypadałby przy dziedziczeniu ustawowym
Czy darowizna wpływa na zachowek?
Tak, darowizna ma wpływ na roszczenie o zapłatę zachowku. Darowizny dokonane na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku mogą być doliczane do spadku przy ustalaniu zachowku.
Kiedy darowizna jest uwzględniana przy obliczaniu zachowku?
- Jeśli była dokonana na rzecz spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.
- Jeżeli była przekazana na rzecz osób niebędących spadkobiercami, ale w ciągu ostatnich 10 lat przed śmiercią spadkodawcy (licząc wstecz od otwarcia spadku) tj. bierzemy pod uwagę wszystkie darowizny dokonane przez dziesięciu laty. Czym jest uzupełnienie zachowku? Uzupełnienie zachowku to możliwość dochodzenia dodatkowej sumy pieniężnej przez uprawnionego do zachowku, jeśli nie otrzymał on należnej mu części spadku ani w drodze dziedziczenia, ani w formie darowizny za życia spadkodawcy. Uprawniony może domagać się zapłaty brakującej kwoty od spadkobierców lub osób, które otrzymały darowizny doliczane do spadku. Kiedy można żądać uzupełnienia zachowku?
- Gdy spadkodawca przekazał większą część majątku w darowiznach na rzecz osób trzecich.
- Gdy wartość otrzymanej części spadku jest niższa niż przysługujący zachowek.
- Jeśli wydziedziczenie lub testament naruszyły prawa uprawnionego do zachowku.
Przedawnienie zachowku od darowizny
Roszczenie o zachowek od darowizny ulega przedawnieniu. Zgodnie z przepisami prawa spadkowego, uprawniony do otrzymania zachowku może dochodzić swoich praw przez 5 lat od otwarcia spadku, czyli od śmierci spadkodawcy. Oznacza to, że po upływie tego terminu roszczenie o zapłatę zachowku wygasa i nie można go skutecznie dochodzić przed sądem.
Warto jednak pamiętać, że w przypadku doliczania darowizn do spadku liczy się zasada 10-letniego okresu przed otwarciem spadku. Darowizny dokonane wcześniej nie są brane pod uwagę przy ustalaniu zachowku, co może wpłynąć na ostateczną wartość roszczenia.
Jak uniknąć problemów z zachowkiem?
- Sporządzenie testamentu – pozwala kontrolować podział majątku po dacie ogłoszenia testamentu, choć zachowek należy się uprawnionym. Pozwala na ustalenie zakresu prawa do dziedziczenia.
- Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia – przyszły spadkobierca może formalnie zrzec się roszczenia o zachowek.
- Zawarcie umowy dożywocia – zamiast darowizny można przekazać nieruchomość w zamian za opiekę, co nie podlega zaliczeniu do spadku.
Podsumowanie
Darowizna a zachowek to dwa kluczowe elementy prawa spadkowego, które często prowadzą do roszczeń i sporów rodzinnych. Prawidłowe obliczanie wysokości zachowku, doliczanie darowizn do spadku oraz znajomość przepisów o wydziedziczeniu mogą pomóc w uniknięciu konfliktów. Jeśli zachowek od darowizny stanowi problem, warto skorzystać z porady prawnej kancelarii specjalizującej się w prawie spadkowym.
Dzięki odpowiedniemu planowaniu można uniknąć trudności i zapewnić, że majątek zostanie podzielony zgodnie z wolą spadkodawcy oraz obowiązującymi przepisami.