Wydziedziczenie to instytucja prawa spadkowego, która pozwala spadkodawcy na świadome pozbawienie określonych osób prawa do udziału w majątku po jego śmierci tj. pozwala na wyrażenie woli spadkodawcy wobec najbliższej rodziny. Choć może się wydawać, że spadkodawca w testamencie może dowolnie rozporządzać swoim majątkiem, kodeks cywilny przewiduje ograniczenia – przede wszystkim w postaci zachowku, do którego mają prawo uprawnieni do zachowku, czyli najczęściej zstępni, małżonek i rodzice.
Czym jest wydziedziczenie i kiedy może nastąpić?
Zanim przejdziemy do zasad skutecznego wydziedziczenia, warto wyjaśnić, czym jest wydziedziczenie. Zgodnie z art. 1008 k.c., spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka lub rodziców prawa do zachowku, jeśli:
- uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych,
- dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu, wolności albo rażącej obrazy czci,
- postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego.
Oznacza to, że wydziedziczenie to nie tylko kwestia emocji – musi istnieć przesłanka, która uprawni do zastosowania tej instytucji. Wydziedziczenie może nastąpić wyłącznie w testamencie. Wydziedziczenie w testamencie to sytuacja, w której spadkodawca w testamencie wydziedzicza wskazaną osobę.
Jak powinno wyglądać wydziedziczenie (skuteczne)?
Aby wydziedziczenie było skuteczne, muszą zostać spełnione konkretne warunki:
- wydziedziczenie musi nastąpić w sposób jednoznaczny – najlepiej w formie aktu notarialnego,
- testament zawierający wydziedziczenie powinien zawierać wskazanie osoby wydziedziczanej oraz przyczyn wydziedziczenia,
- osoba wydziedziczona powinna być wskazana z imienia i nazwiska, a powód wydziedziczenia opisany zgodnie z wymogami 1008 k.c.
Co istotne, spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego, jeśli spadkodawca przebaczył – nawet jeśli wcześniej dokonał wydziedziczenia. Jednak aby przebaczenie było skuteczne, spadkodawca musiał mieć zdolności do czynności prawnych i nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.
Czy można kogoś wydziedziczyć tylko dlatego, że się pokłóciliśmy?
Nie. Wydziedziczyć członka rodziny można tylko z ważnych powodów. Często kluczowe są dowody na uporczywe niedopełnianie obowiązków rodzinnych lub postępowanie sprzeczne z zasadami współżycia. Tylko w takich sytuacjach spadkodawca może w testamencie pozbawić prawa do zachowku.
Nie można też wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeśli działania spadkobiercy nie spełniają wymogów ustawowych. W praktyce wydziedziczenie dziecka, małżonka czy innego członka rodziny bywa bardzo trudne, szczególnie jeśli dochodzi do sporu sądowego.
Jakie są skutki wydziedziczenia?
Jeśli wydziedziczenie było skuteczne, osoba wydziedziczona traci prawa do zachowku. Nie może dochodzić roszczeń wobec spadkobierców. Warto jednak pamiętać, że zstępni wydziedziczonego mogą być nadal uprawnieni do zachowku – o ile sami nie zostali wydziedziczeni.
W razie sporu, sąd bada, czy rzeczywiście spełnione zostały wszystkie przesłanki. Spadkobierca, który uważa, że wydziedziczenie było niesłuszne, może zakwestionować treść testamentu. Jeśli spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych lub przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności, testament może zostać podważony.
Czy można kogoś pominąć w testamencie zamiast wydziedziczenia?
Tak, jednak pominięcie to nie to samo, co wydziedziczenie. Pominięta osoba może wciąż domagać się zachowku od osoby, która dziedziczy majątek. Tylko skuteczne wydziedziczenie wyklucza takie roszczenie.
Co jeszcze warto wiedzieć?
- Zachowek wynosi połowę wartości udziału spadkowego, jaki przysługiwałby osobie dziedziczącej z ustawy,
- Instytucja wydziedziczenia działa tylko wtedy, gdy zachowane są wszystkie formalności,
- Często o powodzeniu decyduje odpowiednie wskazanie osoby i dobrze sformułowany zapis w testamencie,
- Woli wydziedziczenia nie można domniemywać – musi być wyraźnie zapisana,
- Wydziedziczenia dokonuje się wyłącznie w testamencie – nastąpić w testamencie to warunek konieczny,
- Jeżeli nie zostanie wskazana konkretna osoba wydziedziczana, wydziedziczenie spadkobiercy może być uznane za nieważne.
Podsumowanie
Czym polega wydziedziczenie? To poważny krok, który wymaga nie tylko silnych podstaw prawnych, ale i odpowiedniego przygotowania dokumentu. Zarówno spadkodawca, jak i potencjalny spadkobierca powinni znać swoje prawa i obowiązki wynikające z kodeksu cywilnego i orzecznictwa – np. Sądu Najwyższego. Ważne jest prawidłowe ustalenie podstawy do wydziedziczenia oraz szczegółowe opisanie przesłanek wydziedziczenia – w przeciwnym razie może okazać się, że wydziedziczenie nie będzie skuteczne.
Jeśli zastanawiasz się, czy możesz kogoś wydziedziczyć, albo jesteś osobą, która została wydziedziczona i chcesz zakwestionować tę decyzję – skonsultuj się z prawnikiem specjalizującym się w prawie spadkowym. Wydziedziczenie rodziny, nawet jeśli uzasadnione, często prowadzi do długotrwałych sporów, dlatego warto być dobrze przygotowanym. Zapraszamy do kontaktu z kancelarią.